Vài đóng góp của tự điển Béhaine trong văn hoá ngôn ngữ Việt Nam

Tóm tắt

Tự điển chép tay của linh mục Béhaine ra đời khoảng 1772 - 1773, sau đó linh mục Taberd cập nhật rất ít (hầu như giữ nguyên bản) và cho in vào năm 1838. Tự điển Béhaine ghi các mục qua thứ tự chữ Nôm/Hán, quốc ngữ và Latin viết tắt là TVL trong bài này. TVL cho thấy câu ca dao có công mài sắt có ngày nên kim từng là chí công mài sắt chầy ngày nên kim, ăn quả nhớ kẻ trồng cây từng là ăn trái nhớ kẻ trồng cây, con nhà lông không giống lông cũng giống cánh từng là con công chẳng giống lông thì giống cánh, xà cừ từng là xa cừ 車渠 từ khuynh hường đồng hoá thanh điệu, cúng dường từng là cung/cúng dưỡng 供養. TVL cho thấy chẳng dùng trong câu phủ định vào thế kỷ XVIII (và trước đó) thay vì không. Tự điển Taberd tuy chép lại hầu như hoàn toàn từ TVL, nhưng cũng ‘theo phương pháp soạn TVL’ bằng cách thêm vào một số ca dao thành ngữ như thương con cho roi cho vọt, ghét con cho ngọt cho bùi... TVL đã cho ta nhiều thông tin về các dạng cổ hơn của ca dao, thành ngữ và cách dùng tiếng Việt qua các dạng chữ Nôm/chữ quốc ngữ, do đó ta có thể truy nguyên chính xác hơn các cách dùng trong tiếng Việt hiện đại.