Tổng quan về tiền cổ Nhật Bản phát hiện ở Việt Nam: Một góc nhìn sử học
Nội dung chính của bài viết
Tóm tắt
The Japanese metal money discovered in Vietnam is an important issue in the study of diplomatic, economic and cultural relations between the two countries in the Pre-Modern and Early Modern Eras. Along with ceramics and other relics, they are authentic evidence for Vietnam - Japan exchanges in the past; as well as affirming the presence of Japanese imprints in foreign countries through history.
In this paper, we attempt to make an overall, comprehensive history of space and time and the content system of the theme of Japanese metal money in Vietnam. We will update the newly discovered coins during these recent years, supplement a thorough review of literature on studies of ancient coins and monetary history of Vietnam, contribute the most updated research findings about trading ports and the presence of the Japanese in the Northern Vietnam during the Early Modern period, and generalize the issue of Japanese metal money found in Vietnam through historical perspectives.
Chi tiết bài viết
Từ khóa
Tiền kim loại Nhật Bản, thương cảng, người Nhật di cư
Tài liệu tham khảo
Bùi Minh Trí (2003). “Tìm hiểu ngoại thương Việt Nam qua ‘Con đường gốm sứ trên biển’”. Khảo cổ học. Số 5 (125).
Bùi Minh Trí, Nguyễn Văn Hùng (2004). “Phát hiện di tích cư trú thời Lê ở phía đông thành Thăng Long qua kết quả khai quật Trung tâm Thương mại Tràng Tiền (Tràng Tiền Plaza)”. Khảo cổ học. Số 4 (130).
C. van der Plas (1955). Tonkin 1644/45 Journaal van de reis van Anthonio van Brouckhorst. Amsterdam: Koninklijk Instituut Voor de Tropen.
Cao Thế Trình, Nguyễn Huy Khuyến, Mai Minh Nhật, Lê Xuân Hưng (2017). “Kho tiền cổ Păng Tiêng (Lâm Đồng): Tư liệu và thảo luận”. Khảo cổ học. Số 6 (210).
Đại Việt sử ký toàn thư (1993). Bản dịch. Tập III. Hà Nội: Khoa học xã hội.
Đặng Hồng Sơn, Nguyễn Văn Anh, Kikuchi Yuriko (2017). “Nhận thức về thương cảng Hội Thống qua tư liệu lịch sử và khảo cổ học”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 8 (496).
Đặng Hồng Sơn, Nguyễn Văn Anh, Kikuchi Yuriko (2018). “Thương cảng Hội Thống trong hệ thống thương cảng Bắc Trung Bộ Việt Nam”, trong: Nguyễn Quang Ngọc, Nguyễn Văn Kim (Đồng chủ biên). Biển với lục địa: Vai trò và mạng lưới giao lưu ở lưu vực các dòng sông miền Trung. Hà Nội: Đại học Quốc gia Hà Nội.
Đỗ Thị Thùy Lan (2010a). “Tàu Grol năm 1637 vào Đàng Ngoài ở cửa sông nào?”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 5 (409).
Đỗ Thị Thùy Lan (2010b). “Tàu Grol năm 1637 vào Đàng Ngoài ở cửa sông nào?”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 6 (410).
Đỗ Thị Thùy Lan (2010c). “Tàu Grol năm 1637 vào Đàng Ngoài ở cửa sông nào?”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 9 (413).
Đỗ Thị Thùy Lan (2013). Hệ thống cảng thị trên sông Đàng Ngoài thế kỷ XVII - XVIII. Luận án Tiến sĩ Lịch sử, Trường Đại học KHXH và NV. Đại học Quốc gia Hà Nội.
Đỗ Thị Thùy Lan (2015). “Phố Hiến trong hệ thống cảng thị sông Đàng Ngoài thế kỷ XVII - XVIII: Tư liệu và nhận thức mới”. Nghiên cứu và Phát triển. Số 3 (120).
Đỗ Thị Thùy Lan (2016). Hệ thống cảng thị trên sông Đàng Ngoài: Lịch sử ngoại thương Việt Nam thế kỷ XVII - XVIII. Hà Nội: Đại học Quốc gia Hà Nội.
Đỗ Văn Ninh (1981). “Tiền cổ thời Mạc và Lê Trung hưng”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 5 (200).
Đỗ Văn Ninh (1985). “Tiền cổ và nền kinh tế hàng hóa ở Việt Nam”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 4 (223).
Đỗ Văn Ninh (2020). Tiền cổ Việt Nam. Hà Nội: Khoa học xã hội.
Đồng Khánh địa dư chí (2003). Bản dịch. Tập III. Hà Nội: Thế giới.
Fernand Braudel (1973). Capitalism and Material Life 1400 - 1800. New York: Harper & Row Publishers.
George Bryan Souza (2004). The Survival of Empire Portuguese Trade and Society in China and the South China Sea 1630-1754. Cambridge: Cambridge University Press.
Hà Văn Cẩn (1994). Sưu tập gốm Đền Huyện, Nghi Xuân, Hà Tĩnh, trong dịp khảo sát 1994. Tư liệu Viện Khảo cổ học.
Hán Văn Khẩn (2002). “Thám sát Hồng Châu và Hồng Nam (Hưng Yên)”. Kỷ yếu Hội thảo khoa học 5 năm nghiên cứu và đào tạo của Bộ môn Khảo cổ học (1995 - 2000). Hà Nội: Chính trị Quốc gia.
Hoang Anh Tuan (2007). Silk for Silver: Dutch - Vietnamese Relations, 1637-1700. Leiden: Brill.
Hoàng Anh Tuấn (2009). “Kim loại tiền Nhật Bản và chuyển biến kinh tế - xã hội Đàng Ngoài thế kỷ XVII”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 12 (404).
Hoàng Anh Tuấn (2010). “Kim loại tiền Nhật Bản và chuyển biến kinh tế - xã hội Đàng Ngoài thế kỷ XVII”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 1 (405).
Hoàng Anh Tuấn (2010). Tư liệu các Công ty Đông Ấn Hà Lan và Anh về Kẻ Chợ và Đàng Ngoài thế kỷ XVII. Hà Nội: Hà Nội.
Hoàng Văn Khoán (2007). “Tiền Tây Sơn ở thương cảng Đề Di”. Khảo cổ học. Số 1 (145).
Hoàng Văn Khoán (2008). “Phát hiện các di vật tiền cổ tại cuộc khai quật khảo cổ khu vực 18 Hoàng Diệu, Ba Đình, Hà Nội Trung tâm Hoàng thành Thăng Long xưa”. Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc tế Nhận diện giá trị Khu Di tích Hoàng thành Thăng Long sau 5 năm nghiên cứu so sánh (2004 - 2008). Hà Nội. Tháng 11/2008.
Hoàng Văn Khoán (2009). “Tiền cổ kim loại ở Hải Phòng”. Di sản Văn hóa. Số 4 (29).
Hoàng Văn Khoán (2011). “Tiền kim loại Nhật Bản phát hiện tại Việt Nam”. Một chặng đường nghiên cứu lịch sử (2006 - 2011). Hà Nội: Thế giới.
Hoàng Văn Khoán (2018). Thức dậy quá khứ. Hà Nội: Khoa học xã hội.
Hoàng Văn Khoán (Chủ biên) (2014). Tiền cổ học và tiền cổ Việt Nam. Hà Nội: Lao động.
Hoàng Văn Khoán (Chủ biên) (2019). Những phát hiện tiền cổ ở Hà Tĩnh, Vinh: Đại học Vinh - Bảo tàng Hà Tĩnh.
Hoàng Văn Khoán, Đỗ Thị Thùy Lan (2011). “Tiền kim loại Nhật Bản phát hiện ở Thanh Hóa”. Khảo cổ học. Số 4 (172).
Iioka Naoko (2009). “Literari Entrepreneur: Wei Zhiyan in the Tonkin-Nagasaki Silk Trade”. PhD. Dissertation. Singapore: National University of Singapore.
Iioka Naoko (2011). “The Trading Environment and the Failure of Tongking’s Mid-Seventeenth-Century Commercial Resurgence”, in: Nola Cooke, Li Tana, and James A. Anderson (eds). The Tongking Gulf Through History. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Isaac Newton (1686). Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, Londoni.
J. M. Dixon (trans.) (1883). “Voyage of the Dutch ship “Grol” from Hirado to Tongking”. Transactions of The Asiatic Society of Japan. Vol. XI. Yokohama.
John K. Whitmore (1983). “Vietnam and the monetary flow of Eastern Asia, thirteenth to eighteenth centuries”, in: J. K. Richard (Ed.). Precious Metals in the Later Medieval and Early Modern Worlds. Durham: Carolina Academic Press.
Kikuchi Seiichi (2004). “Gốm sứ Hizen ở Bắc Bộ và Trung Bộ Việt Nam”. Đông Á - Đông Nam Á: Những vấn đề lịch sử và hiện tại. Hà Nội: Thế giới.
Kikuchi Seiichi, Yoshida Yasuko (2007). “Về những di vật gốm hoa lam Việt Nam được phát hiện tại Nhật Bản”. Việt Nam trong hệ thống thương mại Châu Á thế kỷ XVI - XVII. Hà Nội: Thế giới -Trường Đại học KHXH và NV, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Kikuchi Yuriko (2021). A History of Maritime Trade in Northern Vietnam, 12th to 18th Centuries. Singapore: Springer.
Lê Thị Huyền Trang (2018). “Cảng Triều Khẩu - Phù Thạch trong nền thương mại Đại Việt thế kỷ XVII”, trong: Nguyễn Quang Ngọc, Nguyễn Văn Kim (Đồng chủ biên). Biển với lục địa: Vai trò và mạng lưới giao lưu ở lưu vực các dòng sông miền Trung. Hà Nội: Đại học Quốc gia Hà Nội.
Lê Thị Khánh Ly (2023). Vương quốc Ryukyu trong hệ thống thương mại Đông Á thế kỷ XV - XIX. Hà Nội: Khoa học xã hội.
Lê Văn Lan (1989). “Phố Hiến”. Đô thị cổ Việt Nam. Hà Nội: Viện Sử học Việt Nam.
Li Tana (1999). Xứ Đàng Trong. Lịch sử kinh tế - xã hội Việt Nam thế kỷ 17 - 18. TPHCM: Trẻ
LM. Nguyễn Hồng (2009). Lịch sử truyền giáo ở Việt Nam. Quyển II. Hà Nội: Từ điển Bách khoa.
Lục Đức Thuận (1999). “Japan Early Trade Coins and the Commercial Trade between Vietnam and Japan in the 17th Century”. http://charm.ru/coins/vn/nagasaki.shtml. Truy cập ngày 18/8/2023.
Lục Đức Thuận (2001). “Đồng tiền ngoại thương Việt Nam”. Xưa và Nay. Số 89.
Lục Đức Thuận, Võ Quốc Ky (2009). “Ố tiền và Mậu dịch Trường Kỳ - Tiền của Nhật Bản trên đất Việt”. Tiền cổ Việt Nam. Hà Nội: Giáo dục.
Nguyễn Danh Hạnh (2003). “Lịch sử Phú Yên qua nguồn tư liệu tiền cổ”. Xưa và Nay. Số 140 (5).
Nguyễn Huy Khuyến (2011a). “Về 3 văn bản liên quan đến giao thương giữa triều Lê (Việt Nam) và Nhật Bản”. Nghiên cứu Đông Bắc Á. Số 3 (121).
Nguyễn Huy Khuyến (2011b). “Về 9 bản thông thương giữa chúa Trịnh Đàng Ngoài và Nhật Bản thế kỷ XVII”. Nghiên cứu Đông Bắc Á. Số 6 (124).
Nguyễn Huy Khuyến (2011c). “Về 9 bản thông thương giữa chúa Trịnh Đàng Ngoài và Nhật Bản thế kỷ XVII”. Nghiên cứu Đông Bắc Á. Số 8 (126).
Nguyễn Huy Khuyến (2012a). “Văn thư thông thương giữa chúa Nguyễn ở Đàng Trong và Nhật Bản thế kỷ XVII”. Nghiên cứu Đông Bắc Á. Số 5 (135).
Nguyễn Huy Khuyến (2012b). “Văn thư thông thương giữa chúa Nguyễn ở Đàng Trong và Nhật Bản thế kỷ XVII”. Nghiên cứu Đông Bắc Á. Số 9 (139).
Nguyễn Huy Khuyến (2013): “Văn thư thông thương giữa chúa Nguyễn ở Đàng Trong và Nhật Bản thế kỷ XVII”. Nghiên cứu Đông Bắc Á. Số 4 (146).
Nguyễn Quang Ngọc (1993). Về một số làng buôn ở đồng bằng Bắc Bộ thế kỷ XVIII - XIX. Hà Nội: Hội Sử học Việt Nam.
Nguyễn Quốc Hùng, Hoàng Văn Khoán (Chủ biên) (2010). Sổ tay tiền cổ kim loại Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản, Pháp lưu hành ở Việt Nam từ đầu Công nguyên đến năm 1975. Hà Nội: Cục Di sản Văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
Nguyễn Thanh Nhã (1970). Tableau Economique du Vietnam aux XVIIe et XVIIIe siècles. Paris: Editions Cujas.
Nguyễn Thanh Tùng (2007). “Một tư liệu độc đáo về quan hệ ngoại giao Việt Nam - Nhật Bản giữa thế kỷ XVIII”. Hán Nôm. Số 6 (85).
Nguyễn Thừa Hỷ (1993). Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XVII, XVIII, XIX. Hà Nội: Hội Sử học Việt Nam.
Nguyễn Thừa Hỷ (1994). “Sông Đàng Ngoài và Domea, một đô thị cổ đã biến mất?”. Xưa và Nay. Số 4 (05).
Nguyễn Thừa Hỷ, Phan Hải Linh (1999). “Quan hệ thương mại giữa Nhật Bản và Việt Nam thế kỷ XVI-XVII”. Tham luận tại Hội thảo khoa học quốc tế Quan hệ Việt - Nhật thế kỷ XV - XVII qua giao lưu gốm sứ. Hà Nội. 1999.
Nguyễn Văn Anh (2018). “Hệ thống cảng, cảng thị ở lưu vực sông Lam: Tư liệu, nhận thức và vấn đề”, trong: Nguyễn Quang Ngọc, Nguyễn Văn Kim (Đồng chủ biên). Biển với lục địa: Vai trò và mạng lưới giao lưu ở lưu vực các dòng sông miền Trung. Hà Nội: Đại học Quốc gia Hà Nội.
Nguyễn Văn Kim (2003a). “Quan hệ Việt Nam - Nhật Bản thế kỷ XVI - XVII (Góp thêm một số tư liệu và nhận thức mới)”. Nhật Bản với Châu Á Những mối liên hệ lịch sử và chuyển biến kinh tế - xã hội, Hà Nội: Đại học Quốc gia Hà Nội.
Nguyễn Văn Kim (2003b). Nhật Bản với Châu Á - Những mối liên hệ lịch sử và chuyển biến kinh tế - xã hội. Hà Nội: Đại học Quốc gia Hà Nội.
Nguyễn Văn Kim (2003c). Quan hệ của Nhật Bản với Đông Nam Á thế kỷ XV - XVII. Hà Nội: Đại học Quốc gia Hà Nội.
Nguyễn Văn Kim (2004). “Quan hệ của Đại Việt với vương quốc Ryukyu thế kỷ XVI - XVIII qua một số nguồn tư liệu”. Nghiên cứu Nhật Bản và Đông Bắc Á. Số 5 (53).
Nguyễn Văn Kim (2006). “Về các mối quan hệ, giao lưu kinh tế, văn hóa Việt Nam - Nhật Bản trong lịch sử”. Nghiên cứu Đông Bắc Á. Số 5 (65).
Nguyễn Văn Kim (2007). “Nhật Bản thời kỳ Kamakura”, trong: Nguyễn Quốc Hùng (Chủ biên). Lịch sử Nhật Bản. Hà Nội: Thế giới.
Nguyễn Xuân Mạnh (2011). Báo cáo Khai quật Khảo cổ học tại Phố Hiến (Hưng Yên). Tháng 1/2011. Tài liệu lưu tại Bảo tàng Hưng Yên.
Peter Spufford (2002). Power and Profit: The Merchant in Medieval Europe. New York: Thames & Hudson.
Phạm Lê Huy (2013). “Hành trình nhậm chức đến An Nam của Abe no Nakamaro”, trong: Phạm Thị Thu Giang (Chủ biên). Lịch sử giao lưu Việt Nam - Nhật Bản. Hà Nội: Thế giới - Bộ môn Nhật Bản học (Khoa Đông Phương học), Trường Đại học KHXH và NV, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Phan Đại Doãn (2000). “Về một gia đình Việt - Nhật thế kỷ XVII qua gia phả họ Nguyễn ở Bát Tràng”. Xưa và Nay. Số 74.
Phan Hải Linh (2007). “Quốc gia cổ đại và Nhà nước Luật lệnh”, trong: Nguyễn Quốc Hùng (Chủ biên). Lịch sử Nhật Bản. Hà Nội: Thế giới.
Phan Thanh Hải (2008). “Những văn thư trao đổi giữa chính quyền Lê - Trịnh với Nhật Bản thế kỷ XVII”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 1 (381).
Pierre-Simon Laplace (1796). Exposition du système du monde. Second Edition. Paris.
Pierre-Yves Manguin (1972). Les Portugais sur les côtes du Viêt-nam et du Campa: Contribution à l’étude des routes maritimes et des relations commerciales d’après les sources portugaises (XVIe, XVIIe, XVIIIe siècles), Monographies /PEFEO. Volume 81. EFEO. Paris.
R. H. P. Mason & S. G. Caiger (2003). Lịch sử Nhật Bản (A History of Japan). Hà Nội: Lao động.
Ryuto Shimada (2005). The Intra-Asian Trade in Japanese Copper by the Dutch East India Company during the Eighteenth Century. Leiden: Brill.
Sở Cuồng Lê Dư (楚狂黎輿) (1921). “列國採風記, 續三, 古時我國與日本交通之歷史 (Liệt quốc thái phong ký, phần 3 - Cổ thời ngã quốc dữ Nhật Bản giao thông chi lịch sử). Nam phong tạp chí (南風雜誌). Số 43. Tháng 1.
Tạ Chí Đại Trường (1973). “Tiền kẽm và cuộc khủng hoảng tiền tệ ở Nam Hà vào hậu bán thế kỷ XVIII”. Nghiên cứu Việt Nam. Tập I. Huế.
Tạ Chí Đại Trường (2009). Những bài dã sử Việt. Hà Nội: Tri thức.
Tăng Bá Hoành (2008). “Quá trình phát hiện, nghiên cứu, khôi phục gốm Chu Đậu”. Tham luận tại hội thảo Việt Nam học lần thứ III Việt Nam hội nhập và phát triển, Hà Nội, ngày 4 - 7/12/2008.
Tống Trung Tín (2000). “Tình hình trao đổi và buôn bán đồ gốm giữa Việt Nam và Nhật Bản (thế kỷ XIV - XVIII)”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 3 (310).
Tống Trung Tín và cộng sự (2000). “Hệ thống vật liệu xây dựng ở kinh đô Thăng Long qua các đợt khai quật Đoan Môn, Bắc Môn và Hậu Lâu”. Khảo cổ học. Số 4.
Tống Trung Tín, Hà Văn Cẩn, Nguyễn Văn Hùng (2000). “Khai quật địa điểm Hậu Lâu năm 1998”. Khảo cổ học. Số 2.
Tống Trung Tín, Hà Văn Cẩn, Trần Anh Dũng, Nguyễn Thị Dơn (2006). “Khai quật thăm dò địa điểm 62-64 Trần Phú, Hà Nội”. Khảo cổ học. Số 1.
Trần Bá Chí (1998). “Tài liệu Hán Nhật Bản về buôn bán với Đại Việt thế kỷ XVI - XVII”. Thông báo Hán Nôm học 1998.
Trịnh Cao Tưởng (1996). “Bước đầu tìm hiểu đồ gốm nước ngoài phát hiện ở các thương cảng cổ Việt Nam”. Nghiên cứu Lịch sử. Số 5 (288).
Vũ Đức Liêm, Đỗ Thị Thùy Lan (2013). “Cities on the Move: Seventeenth and Eighteenth-Century Vietnamese Littoral Urbanization in the Context of Local and Global Competition”, Paper presented in the International Conference Urban Development in Vietnamese History: An Interdisciplinary Perspective, University of Social Sciences & Humanities - VNU Hanoi and Justus-Liebig Universität Giessen (Germany), 29 - 30 September 2015, Hanoi, Vietnam.