Các chính nhân Công giáo trong thời kỳ nhà Nguyễn trung hưng

Tóm tắt

Khi bàn về triều Nguyễn, các nhà sử học thường hay bắt đầu từ cuộc gặp gỡ lịch sử giữa Hoàng đế Gia Long và Giám mục Bá Đa Lộc. Tuy nhiên, thời điểm hai vị ấy tiếp xúc với nhau vẫn chưa được xác định rõ ràng chính xác. Bài nghiên cứu này là một cuộc khảo sát giản dị nhằm xác định được mốc điểm trong lịch sử Việt Nam cận đại, chính việc khảo sát này dẫn đến khám phá thêm những nhân vật Công giáo nổi bật đã góp phần đáng kể trong việc thành lập triều Nguyễn. Trong nhóm đó, có những người hoàng thân quốc thích, có người là linh mục bản xứ, và hơn nữa có vài người có nhiều yếu tố trùng hợp với danh tính các vị khai quốc công thần được thờ tại Thế Miếu. Những khám phá này không dám quả quyết tất các nhân vật này đều theo đạo Công giáo, nhưng chỉ nằm trong phạm trù khả năng cao là có thể có. Lý do cho việc kết luận dè dặt là vì hoàn cảnh “bài Công giáo” thời đó, và sau đó nhiều nhân vật ẩn vào bóng tối khi đề cập đến tâm linh tín ngưỡng của họ. Mặc dầu vậy, khi so sánh và đối chiếu các nguồn tư liệu khác nhau, từ sử liệu của triều đình đến các thư từ của các nhà truyền giáo, và những sử liệu địa phương về các vị này, chúng ta có thể nhận diện vài chính nhân Công giáo vào cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX của triều Nguyễn.  Việc khám phá các nhân vật này cho thấy cộng đồng Công giáo vào cuối thời Tây Sơn và vào đầu nhà Nguyễn đã chuyển hướng từ một “thiểu số ẩn” (thiểu số vô hình) trong xã hội thành “thiểu số nổi” (thiểu số hữu hình) trong chính trường Đàng Trong trước khi triều Nguyễn lên cầm quyền.